SZACUJE SIĘ, ŻE W POLSCE CZĘSTOŚĆ ZACHOROWAŃ NA NOWOTWORY JAJNIKA JEST KILKANAŚCIE PROCENT WYŻSZA OD ŚREDNIEJ KRAJÓW UNII EUROPEJSKIEJ, ROCZNIE ROZPOZNAJE SIĘ GO U 4,5 TYS. KOBIET, A AŻ 70% Z NICH NIE PRZEŻYWA KOLEJNYCH PIĘCIU LAT. KAŻDEGO ROKU NA RAKA JAJNIKA UMIERA BLISKO 3 TYS. POLEK. DOWIEDZ SIĘ WIĘCEJ O TEJ PODSTĘPNEJ CHOROBIE – PROFILAKTYCE, CZYNNIKACH RYZYKA, OBJAWACH, ROZPOZNANIU I LECZENIU.
CO TO ZA CHOROBA?
Rak jajnika jest nieprawidłowym i nieustającym wzrostem komórek nowotworowych wywodzących się z komórek jajnika. W zależności od typu komórek od których się wywodzi rozróżnia się dwa jego rodzaje:
- NABŁONKOWY (stanowi około 90% wszystkich nowotworów jajnika), powstaje z nabłonka, który pokrywa jajnik bądź jego podścielisko.
- NIENABŁONKOWY (stanowi około 10% wszystkich nowotworów jajnika), powstaje z komórek rozrodczych oraz ze sznurów płciowych i ich komórek.
Natomiast biorąc pod uwagę rokowanie wyzdrowienia oraz wielkość i charakter nowotworu rak jajnika podzielony został na dwa typy histologiczne:
- TYP I: rzadziej występujący, rozwija się z nowotworów łagodnych lub o granicznym stopniu złośliwości. Ma postać wyraźnego guza, a po dłuższym czasie stwierdza się jego obecność w otrzewnej. Wykrywany jest częściej na początkowym etapie, rokowanie jest bardziej pomyślne niż w przypadku nowotworu typu II.
- TYP II: częściej występujący, od początku ma charakter złośliwy. Nierzadko nie stwierdza się w jajniku wyraźnego guza, szybko rozwija się w otrzewnej. Ma złe rokowanie, zazwyczaj rozpoznaje się go w mocno zaawansowanym stadium.
Rak jajnika to najczęściej występujący wśród kobiet nowotworów narządów rodnych, który jest przyczyną około 6% zgonów nowotworowych u kobiet. Większość zgonów z powodu nowotworów złośliwych jajnika występuje pomiędzy 50 a 79 rokiem życia (około 75%). Ryzyko zgonu z powodu raka jajnika wzrasta z wiekiem osiągając swoje w ósmej dekadzie życia.
CZYNNIKI RYZYKA RAKA JAJNIKA
Rak jajnika występuje u kobiet w każdym wieku, jednak wskaźnik zachorowalności gwałtownie wzrasta w okresie pomenopauzalnym. Lista czynników ryzyka tej choroby jest dość długa. Wśród jej determinantów znajdują się m.in.:
- zespoły dziedzicznego raka jajnika i piersi oraz dziedzicznego raka jajnika,
- nosicielstwo mutacji genów BRCA1 i BRCA2,
- farmakologiczna stymulacja owulacji,
- niepłodność, nierództwo,
- endometrioza,
- nakłuwanie jajnika podczas pobierania oocytów,
- nadmierna masa ciała,
- stan po radioterapii stosowanej w obszarze miednicy mniejszej w związku z leczeniem innych nowotworów,
- nadmiar estrogenów bądź androgenów,
- występowanie choroby Lyncha,
- nikotynizm.
Na raka jajnika narażone są bardziej kobiety, których bliscy chorowali na raka jajnika, piersi, macicy, jelita grubego lub odbytu. Ryzyko wystąpienia raka jajnika zmniejszają: antykoncepcja hormonalna, okluzja jajowodów, wycięcie jajników i jajowodów, wycięcie macicy i karmienie piersią.
OBJAWY RAKA JAJNIKA
Rak jajnika ma początkowo bezobjawowy przebieg i dlatego wykrywa się go zwykle w zaawansowanych stadiach. Choroba daje o sobie znać zazwyczaj dopiero gdy nowotwór osiąga wielkość kilku centymetrów i pacjentki zauważają u siebie takie dolegliwości jak:
- nieregularna miesiączka,
- krwawienia z pochwy,
- ból w podbrzuszu,
- problemy z oddawaniem moczu,
- ucisk wywierany na drogi moczowe i układ pokarmowy,
- objawy gastryczne: wzdęcia, uczucie pełności, zaparcia lub biegunki, odbijanie, powiększenie obwodu brzucha,
- płyn w jamie brzusznej lub opłucnej (w przypadku zaawansowanego stadium choroby),
- podwyższone stężenie antygenu CA-125 (stwierdza się w badaniu krwi),
- nerwobóle w okolicy ud,
- uczucie ciągłego zmęczenia.
Wystąpienie tych objawów może być oznaką raka jajnika, ale nie potwierdza diagnozy.
W JAKI SPOSÓB ROZPOZNAWANY JEST RAK JAJNIKA?
Nowotwory jajnika rozpoznaje się na podstawie wywiadu z pacjentką oraz wyników przeprowadzonych badań:
- ginekologicznego,
- przezpochwowego USG,
- z krwi i w kierunku występowania markerów nowotworowych CA-125,
- obrazowego USG brzucha,
- PET-CT (Pozytonowa Tomografia Emisyjna),
- histopatologicznych.
Rodzaj diagnostyki dla każdej pacjentki dobierany jest indywidualnie przez lekarza i najczęściej nie ma potrzeby wykonywania wszystkich wymienionych powyżej badań. Ostatecznym potwierdzeniem diagnozy jest zawsze wynik badania histopatologicznego.
Diagnoza raka jajnika zakłada również określenie stadium zaawansowania tej choroby wg skali FIGO. Taka diagnoza wystawiana jest w stopniach od I do IV, gdzie I stopień dotyczy najmniej, a IV najbardziej zaawansowanej choroby. Określenie stopnia zaawansowania nowotworu jajnika jest niezwykle istotne w celu ustalenia najbardziej optymalnego i dopasowanego leczenia.
JAK LECZYĆ NOWOTWORY JAJNIKA?
Dobór optymalnego leczenia w przypadku raka jajnika zależy od:
- stopnia zaawansowania raka jajnika,
- typu histologicznego nowotworu,
- stopnia zróżnicowania histopatologicznego,
- wielkości pozostawionych zmian po zabiegu cytoredukcyjnym,
- wieku pacjentki,
- wystąpienia nosicielstwa mutacji BRCA 1 lub BRCA2.
Leczenie raka jajnika zakłada standardowo leczenie chirurgiczne a następnie chemioterapię.
Zakres stosowania tych dwóch metod ustalany jest indywidualnie dla każdej pacjentki w oparciu o ocenę jej ogólnego stanu zdrowia oraz rodzaju nowotworu i stopnia zaawansowania choroby.
U kobiet, u których początkowo z powodu znacznego zaawansowania nie ma możliwości usunięcia raka, stosuje się często wstępnie chemioterapię, a dopiero po uzyskaniu wycofania się choroby stosuje się zabieg operacyjny.
U części pacjentek z wczesnym stopniem zaawansowania i nowotworem bez cech złośliwości można nie stosować chemioterapii po operacji.
W niektórych przypadkach lekarze zalecają dodatkowo leczenie metodą radioterapii – ma to miejsce najczęściej w przypadku terapii zmian przerzutowych do ośrodkowego układu nerwowego i kikuta pochwy.
W razie nawrotu choroby stosuje się ponownie chemioterapię, ale można także wdrażać leczenie chirurgiczne. Zabiegi operacyjne stosuje się także w przypadku redukcji objawów znacznego zaawansowania choroby (np. w przypadkach niedrożności jelita).
PROFILAKTYKA RAKA JAJNIKA
W ramach profilaktyki nowotworu jajnika zaleca się prowadzenie zdrowego trybu życia oraz regularną kontrolę stanu zdrowia u lekarza.
Szczególnie ważne są tu regularne wizyty w gabinecie ginekologicznym, odbywane tak często, jak zaleca to lekarz ginekolog. Podczas takich wizyt kontrola jajników polega na badaniu ginekologicznym oraz wykonaniu przezpochwowego badania USG.
Dodatkowo kobiety o podwyższonym ryzyku wystąpienia raka jajnika (obciążony wywiad rodzinny) powinny poddać się badaniu genetycznemu diagnozującemu wystąpienie mutacji genów BRCA1 i BRCA2. Z uwagi na duże ryzyko zachorowania na raka jajnika u nosicielek tych mutacji zaleca się obustronne wycięcie przydatków po zakończeniu planów rozrodczych.
Bibliografia
- onkologia.org.pl
- zwrotnikraka.pl
- Blecharz, Co warto wiedzieć. Rak jajnika, PRIMOPRO, Warszawa 2017.
