ASMD (CZYLI SKRÓT OD ACID SPHINGOMYELINASE DEFICIENCY – NIEDOBÓR KWAŚNEJ SFINGOMIELINAZY) JEST RZADKĄ, GENETYCZNĄ, POSTĘPUJĄCĄ I ZAGRAŻAJĄCĄ ŻYCIU CHOROBĄ, KTÓRA WYSTĘPUJE U 1 NA 200 000 OSÓB.[1]
TYPY ASMD
ASMD dzielimy na typy: a, A/B i B.
Najcięższą postacią ASMD jest typ A, którego pierwsze objawy, w tym objawy neurologiczne i zmiany neurodegradacyjne pojawiają się w okresie niemowlęcym. Przebieg choroby w tym typie jest szybki i ostry.
W ASMD typu A/B dochodzi do znacznego zajęcia struktur neurologicznych, w tym postępujących zmian neurologicznych w dzieciństwie (wiek 2-7 lat), lecz bez ciężkich zmian neurodegeneracyjnych typowych dla ASMD typu A. ASMD typu A/B cechuje się wolniejszą progresją objawów neurologicznych i dłuższym czasem przeżycia w porównaniu z typem A.
ASMD typu B to przewlekła postępująca choroba wieloukładowa z niewielkim stopniem zajęcia struktur neurologicznych lub jego brakiem[2]. Pierwsze objawy mogą pojawić się w każdym wieku zarówno u dzieci, młodzieży jak i u dorosłych.
CO ODRÓŻNIA ASMD OD CHOROBY NIEMANNA-PICKA?
ASMD znana była kiedyś jako choroba Niemanna-Picka typu A i B. Dziś już wiemy, że ASMD to zupełnie inne schorzenie. To, co rozróżnia ASMD od Niemanna – Picka to substancja, która się spichrza. W ASMD typu A, A/B i B jest to sfingomielina a w Niemannie Picku cholesterol. Również objawy tych dwóch chorób są inne. Charakterystyczne dla Niemanna-Picka są m.in. zaburzenia napięcia mięśniowego, a także pionowe porażenie spojrzenia (tzw. apraksja oczna), które w przypadku ASMD nie występują.
WSZYSTKO PRZEZ BRAK ENZYMU
Przyczyną ASMD jest dziedziczona nieprawidłowa budowa genu odpowiedzialnego za produkcję enzymu ASM przeznaczonego do rozkładania substancji tłuszczowych (sfingomieliny). Jego niedobór sprawia, że lipidy odkładają się w wielu tkankach i naczyniach krwionośnych, uszkadzając narządy wewnętrzne m.in. śledzionę wątrobę czy płuca, a w przypadku typu A i A/B mózg. Uszkodzeniu ulega również układ kostny i naczyniowy. ASMD jest zatem chorobą wielonarządową i wieloukładową.
OBJAWY ASMD
Najczęstszym początkowym objawem ASMD jest hepatosplenomegalia, czyli powiększenie wątroby i śledziony, które prowadzi do zaburzeń ich funkcji. U pacjentów pojawia się zmęczenie, powiększony brzuch, nietypowy ból brzucha, biegunka, zmiany osteolityczne i ubytki w kościach. W wyniku obecnej małopłytkowości pojawia się skłonność do siniaczenia i krwawień, a wysokie stężenie nierozłożonych lipidów we krwi prowadzi do miażdżycy i powikłań sercowo naczyniowych oraz udarów.
Nagromadzenie sfingomieliny w przegrodach pęcherzyków, w ścianie oskrzeli powoduje zmniejszenie pojemności płuc i w efekcie problemy z oddychaniem. Większość pacjentów z ASMD ma objawy choroby śródmiąższowej płuc.
W przypadku ASMD typu A gromadząca się w mózgu sfingomielina prowadzi do ostrych objawów neurologicznych i uszkodzenia mózgu.
DIAGNOZA ASMD
Objawy ASMD często mogą nie być wystarczająco nasilone, by wywołać podejrzenia kliniczne dlatego z uwagi na różnorodność występowanych objawów diagnostyka deficytu kwaśnej sfingomielinazy opiera się na badaniach przesiewowych.
Rekomendowaną metodą diagnozowania ASMD jest małoinwazyjne i szybkie badanie krwi, tzw. test suchej kropli krwi (DBS), którego celem jest zmierzenie aktywności enzymu ASM.[3]
Pacjenci z ASMD mogą znajdować się wśród pacjentów z podejrzeniem choroby Gauchera z uwagi na szereg podobnych objawów takich jak powiększenie śledziony i/lub powiększenie wątroby oraz małopłytkowość, dlatego diagnostyka różnicowa powinna obejmować chorobę Gauchera. W celu odróżnienia obydwu chorób należy wykonać równoległe testy pod kątem ASMD, jak i kwaśnej beta-glukozydazy (enzymu brakującego w chorobie Gauchera).[4]
NA CZYM POLEGA LECZENIE ASMD?
W 2022 roku Amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków (FDA) oraz Europejska Agencja Leków (EMA) zatwierdziła do stosowania w leczeniu ASMD typ A/B i B olipudazę alfa.[5] Enzymatyczna terapia zastępcza w postaci olipudazy alfa jest rekombinowaną ludzką kwaśną sfingomielinazą, która zmniejsza nagromadzenie sfingomieliny w narządach tj. płuca, wątroba, śledziona oraz w szpiku kostnym.[6] Jest to pierwsza terapia powstała w celu leczenia tej choroby. W ramach terapii uzupełniany jest poziom enzymu u chorego, co pozwala na zredukowanie ilości odkładających się złogów. Olipudazie alfa FDA przyznało status terapii przełomowej. Jest ona wskazana do stosowania u dzieci, młodzieży oraz dorosłych jako enzymatyczna terapia zastępcza w leczeniu objawów ASMD typu A/B lub B, niezwiązanych z ośrodkowym układem nerwowym.
BIBLIOGRAFIA:
[1] Lipiński P., Tylki-Szymańska A., Deficyt kwaśnej sfingomielinazy – obraz kliniczny, diagnostyka i leczenie, Standardy Medyczne/Pediatria 2023, T. 20, 159-164
[2] McGovern MM, et al. Orphanet J Rare Dis 2017;12(1):41. McGovern MM, et al. Genet Med 2017;19(9):967–74.
[3] McGovern MM, Dionisi-Vici C, Giugliani R i wsp., Consensus recommendation for a diagnostic guideline for acid sphingomyelinase deficiency. Genet Med. 2017; 19:967-974
[4] Lukacs Z, Murko S, Kasper D, Wessels C. Multiplexed testing for Gaucher disease, Niemann Pick disease types A and B and lysosomal acid lipase deficiency. Mol Genet Metab. 2018;123: S15-S153. Abstract 221
[5] Lipiński P., Tylki-Szymańska A., Deficyt kwaśnej sfingomielinazy – obraz kliniczny, diagnostyka i leczenie, Standardy Medyczne/Pediatria 2023, T. 20, 159-164
[6] Lipiński P., Tylki-Szymańska A., Deficyt kwaśnej sfingomielinazy – obraz kliniczny, diagnostyka i leczenie, Standardy Medyczne/Pediatria 2023, T. 20, 159-164
