NASZ EKSPERT: Agnieszka Szarata, technik farmacji
CZARNY BEZ BYŁ STOSOWANY I DOCENIONY JUŻ W STAROŻYTNOŚCI PRZEZ JEDNEGO Z NAJBARDZIEJ ZNANYCH LEKARZY HIPOKRATESA. WYKORZYSTYWANO GO GŁÓWNIE NA RÓŻNEGO TYPU OPARZENIA. OPISANE ZOSTAŁY TAKŻE JEGO DZIAŁANIA NA POBUDZENIE LAKTACJI ORAZ W LECZENIU CUKRZYCY. STOSOWANY BYŁ JAKO NATURALNY ANTYBIOTYK. JEDNAK NAJBARDZIEJ ZNANE JEST DZIAŁANIE PRZY PRZEZIĘBIENIACH. JEST UWAŻANY ZA NAJSTARSZĄ Z ROŚLIN LECZNICZYCH.
Czarny bez czyli Sambucus nigra L. z rodziny Adoxaceae – piżmaczkowatych jest rośliną leczniczą, kosmetyczną, jadalną oraz ozdobną. W Polsce można go spotkać w parkach, zaroślach, w lasach, przydrożach oraz w ogrodach. Najczęściej używanymi surowcami zielarskim są dojrzałe owoce (Fructus sambuci) oraz kwiaty (Flos sambuci). Owoce są to małe czarnoczerwone kulki przypominające jagody z czerwonym sokiem oraz małymi pestkami. Kwiaty koloru białego rosną w baldachimach na krzakach.
ZATRUCIE
Jedząc surowe owoce lub kwiaty czarnego bzu może dojść do zatrucia. Mogą wystąpić wówczas takie objawy jak:
• bóle, zawroty głowy,
• wymioty, osłabienie,
• biegunka,
• przyśpieszone tętno,
• problemy z oddychanie a nawet duszności.
Jeśli osoba zjadła nieprzetworzone owoce czarnego bzu należy sprowokować wymioty i konieczne wezwać lekarza.
WŁAŚCIWOŚCI
Czarny bez jest znany w Polsce, ale nie doceniany, a warto wiedzieć, że jest rośliną bardzo bogatą w różnego rodzaju związki. W kwiatach występują flawonoidy, kwasy wielofenolowe, kwasy organiczne, garbniki, ślady olejków eterycznych, sole mineralne. Z kolei w owocach znajdziemy cukry redukujące, pektyny, garbniki, kwasy wielofenolowe, kwasy organiczne, witaminy z grupy B, witaminę C, karotenoidy oraz sole mineralne. Wiele wyników badań przeprowadzonych przez naukowców na całym świecie potwierdzają działanie:
• napotne i wykrztuśne,
• przeciwwirusowe,
• antybakteryjne na szczep H. Pylori, Strepsococcus pyogenes,
• moczopędne i odtruwające,
• przy przeziębieniach,
• przeciwgorączkowe i przeciwzapalnie,
• przeczyszczające,
• pobudzające na odporność,
• przy bólach reumatycznych i migrenowych,
• obniżające na ciśnienie krwi,
• przeciwulteniające,
• przy bólach miesiączkowych (w połączeniu z rumiankiem).
ZASTOSOWANIE
Czarny bez oczywiście największe zastosowanie ma w preparatach dostępnych w aptece ale również w kosmetyce i dermatologii:
• w preparatach na przeziębienie (skraca czas choroby) oraz wykrztuśnych,
• w preparatach odchudzających oraz na celluit,
• w preparatach na drogi moczowe,
• na zaparcia,
• w płukankach przy stanach zapalnych jamy ustnej,
• w preparatach do pielęgnacji skóry.
Można znaleźć w sklepach również dżemy, kisiele, konfitury oraz wina z czarnego bzu. We Włoszech znany jest likier ziołowo-anyżkowo-owocowy pod nazwą Samuca.
DLA KOGO SOK Z CZARNEGO BZU?
Sok z czarnego bzu polecany jest przede wszystkim dla kobiet w ciąży przy przeziębieniu i wzmocnieniu odporności, dla karmiących piersią, oraz dla dzieci (jak podają różne źródła) od 1 lub 3 roku życia. Według badań nie ma przeciwwskazań do spożywania soku z czarnego bzu. Mogą stosować go wszyscy, ale jak we wszystkim – należy zachować umiar.
KIEDY ZBIERAĆ CZARNY BEZ?
Czarny bez kwitnie w zależności od gatunku na przełomie maja i czerwca. Należy znaleźć miejsce z dala od tras drogowych i zanieczyszczeń i w piękny słoneczny dzień przystąpić do zbioru ścinając całe baldachimy kwiatów. Następnie należy je wyłożyć cienką warstwą na pergaminie w suchym i przewiewnym miejscu. Dobrze wysuszone kwiaty przybierają biało żółtawą barwę.
Dojrzałe owoce w kolorze ciemnego fioletu zbieramy w sierpniu oraz wrześniu po deszczu ale w słoneczny dzień.
PRZEPISY
Zrobienie samodzielnie soku z czarnego bzu jest bardzo proste i nie wymaga specjalnych przygotowań. Ważne jest natomiast, żeby posiadać bez ze znanych i niezanieczyszczonych źródeł, ponieważ tylko wtedy zrobienie takiego soku samodzielnie ma sens.
Sok z kwiatów:
Kwiaty zalewamy wrzątkiem i odstawiamy na około 12 godzin, można też zostawić je na noc w chłodne miejsce. Następnie odcedzamy przez gazę dodajemy cukier i sok z cytryny, mieszany i gotujemy aż cukier się całkowicie rozpuści. Doprowadzamy do wrzenia i przelewamy do wcześniej wyparzonych butelek lub słoików. Po ostygnięciu odwracamy do góry dnem. Przechowywać go należy w lodówce do kilku dni lub można zapasteryzować. Najlepiej spożywać go w okresie chorobowym w celu wzmocnienia odporności codziennie po łyżce a w okresie zachorowania 2 x dziennie po łyżce. Można go dodawać również do herbaty.
Napar z kwiatów:
Łyżkę kwiatów zalewamy szklanką gorącej wody, zostawiamy pod przykryciem na 15 minut, przecedzamy i popijamy 4 razy dziennie po szklance przy przeziębieniach.
Odwar z owoców:
2 łyżki owoców zalewamy szklanką wody i podgrzewamy i gotujemy przez 5 min i odstawiamy a następnie przecedzamy. Stosujemy przy problemach z układem moczowym i problemach reumatycznych.
Sok z owoców:
Owoce miksujemy, przecieramy przez sito, dodajemy cukier ( 30 dag na litr), przelewamy do wcześniej przygotowanych butelek i pasteryzujemy. Popijamy 2- 3 razy dziennie po 15 ml przy grypie, przeziębieniach, nerwobólach.
Powidła:
Owoce gotujemy razem z miodem do momentu zgęstnienia.
Woda bzowa:
Do pojemnika dodać kwiaty bzu, ubić je i zalać 2 litrami gotującej się wody. Po ostudzeniu dodać 75 gramów czystego spirytusu, przykryć gazą i odstawić na kilka godzin w ciepłe miejsce. Następnie przecedzić , przelać do butelek i szczelnie zamknąć. Tak przygotowany kosmetyk stosuję się do oczyszczania i pielęgnacji twarzy oraz dekoltu przy zmianach ropnych, zaczerwienieniach. Może być stosowana pod oczy.
Piśmiennictwo
1) Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie; A. Ożarowski, W. Jaroniewski
2) Zioła czynią cuda; A. Skarżynski
3) Rośliny lecznicze stosowane u dzieci; W. Olechnowicz-Stępień, E.Lamer-Zarawska
